Свесно користи ракавици за хигиена на раце

До 2026 година, следењето и усогласеноста на хигиената на рацете и повратните информации треба да бидат воспоставени како клучен национален индикатор, барем во сите референтни болници. Во моментов 68% од земјите велат дека го прават тоа. Светскиот ден на хигиената на рацете во 2025 година се совпаѓа со потребата земјите брзо да ја разгледаат имплементацијата на глобалниот акционен план и рамката за мониторинг за превенција и контрола на инфекции (IPC) – поддржани од водич за имплементација – и потребата да се продолжи со подобрување на IPC како што е прикажано во најновиот глобален извештај на СЗО IPC.

Рамката за акција на СЗО 2024-2030 фокусирана на услугите за миење, отпад и електрична енергија ја нагласува потребата од универзален безбеден пристап за да се обезбеди квалитет на нега (поврзан со климата и здравјето), вклучително и со интегрирање на барањата за WASH и отпад во планирањето, програмирањето, финансирањето, спроведувањето и следењето на здравствениот систем, што делумно може да биде поддржано од напорите на IPC.

Хигиената на рацете со користење на хигиенски ракавици секоја година спасува милиони животи кога се изведува во вистински моменти за време на испораката на здравствена заштита. Тоа е исто така паметна инвестиција која нуди исклучителен поврат на средства. “Чистата грижа” е знак на почит кон оние кои бараат грижа и го штити здравјето и другите работници кои ја обезбедуваат таа грижа.

СЗО ги повикува сите да бидат инспирирани од глобалното движење за да се постигне универзална здравствена покриеност (UHC), односно да се постигне подобро здравје и благосостојба за сите луѓе на сите возрасти, вклучително и заштита од финансиски ризик, пристап до квалитетни основни здравствени услуги и пристап до безбедни, ефективни, квалитетни и достапни есенцијални лекови и вакцини за сите користејки ги хигиенските ракавици.

Превенцијата и контролата на инфекции, вклучително и хигиената на рацете заштитени од хигиенски ракавици, е од клучно значење за да се постигне UHC бидејќи тоа е практичен доказ кој се темели на пристап со докажано влијание врз квалитетот на грижата и безбедноста на пациентите на сите нивоа на здравствениот систем.

Тема на кампањата:

Свесно користи ракавици за хигиена на раце

Слоган:

Зошто споделување на знаења за хигиената на рацете е сè уште толку важно? Затоа што помага да се запре ширењето на штетните бактерии во здравството.

Цели на кампањата:

-          Да се ​​нагласи ситуацијата со IPC на глобално ниво, вклучувајќи ја потребата од инвестициски случаи и влијанието на оптималните практики за хигиена на рацете (со користење на соодветна техника)

-          Да се ​​нагласи потребата за тековно промовирање на соодветна употреба на ракавици, заедно со акција за хигиена на рацете.

-          Да се ​​подигне свеста за влијанието на ракавиците врз животната средина и климата врз создавањето и управувањето со отпадот.

-          Да се ​​нагласи улогата на хигиената на рацете во рамките на националните стратегии за IPC, како и стандардните оперативни процедури (СОП) на ниво на објект, според препораките на глобалниот акционен план и рамката за мониторинг на СЗО 2024-2030 година и да се нагласи нов водич на СЗО за имплементација.

-          Да се ​​прикаже како Светскиот ден на хигиената на рацете игра улога во зближувањето на луѓето и подигање на профилот на подобрување на IPC како дел од националните програми на IPC и здравствените установи.

Зајакнување на пристапите за учење за да се овозможи имплементација на иновативна и ефективна обука за подигање на свест за користење ракавици да се поттикнат здравствените работници и работниците за нега да ја подобрат хигиената на рацете и IPC на местото на нега со зголемено знаење, вештини и однесувања.

Промовирајте пристап до иновативни ресурси за обука за хигиена на рацете и IPC за здравствените работници и здравствените соработници.

Подигнете ја свеста за користење ракавици за хигиената на рацете во вистинско време за спречување на низа заразни болести.

Поттикнување на механизмите за мерење и евалуација за да се процени влијанието на обуката и образованието врз стандардите и практиките на IPC, вклучително и хигиената на рацете, вклучувајќи го и нивниот ефект врз спречувањето на HAI и AMR.

Годинашни повици за акција:

Здравствени работници:

Инфекциите поврзани со здравствената заштита (HAI) се меѓу најчестите несакани настани што се случуваат во контекст на давањето здравствени услуги - 136 милиони случаи на инфекции асоцирани со здравствена заштита отпорни на антибиотици се случуваат ширум светот секоја година.

Практичари на IPC:

Хигиената на рацете со користење на ракавици секоја година спасува милиони животи кога се изведува во вистинско време во здравствената заштита, додека подобрувањето на хигиената на рацете во здравствените установи заштедува приближно доволно финансиски средства во трошоци за здравствена заштита.

Креатори на политики:

Инвестирајте за здравје и достоинство.

Оние кои имаат пристап до грижа:

Споделувањето на знаењето за хигиената на рацете и IPC сè уште е толку важно бидејќи на крајот е многу ефикасен начин да се запре ширењето на штетните бактерии во здравството.

Има широк спектар на материјали за кампања, како што се постери, флаери-брошури, на социјалните мрежи и многу повеќе.

Подготвил: Д-р Петар Пецев - Спец. по Социјална медицина и јавно здравје

ЈЗУ Центар за јавно здравје - Струмица

ОСНОВНИ ИНФОРМАЦИИ ЗА РАКОТ НА КОЖАТА

Ракот е болест кај која клетките во телото растат неконтролирано. Кога ракот започнува во кожата, тогаш се нарекува рак на кожа.

Некои луѓе се изложени на поголем ризик од рак на кожата од други, но, секој може да заболи. Најчестата причина за рак на кожата може да биде спречена, а тоа е прекумерната изложеност на ултравиолетови (УВ) зраци, од сонцето или од вештачки извори како солариум.

Што е рак на кожата?

Кожата е најголемиот орган на телото. Нејзините два главни слоја се епидермис (горниот или надворешенслој) и дермис (долниот или внатрешен слој). Ракот на кожата започнува во епидермисот, кој се состои од:

• Сквамозни клетки: тенки, рамни клетки кои го формираат горниот слој на епидермисот.
• Базални клетки: Тркалезни клетки под сквамозните клетки.
• Меланоцити: Клетки кои создаваат меланин и се наоѓаат во долниот дел на епидермисот. Меланинот е пигмент кој и дава боја на кожата. Кога кожата е изложена на сонце, меланоцитите создаваат повеќе пигмент и предизвикуваат потемнување на кожата.

Базалните и сквамозните карциномисе двата најчести типа на рак на кожата. Тие започнуваат во базалните и сквамозните клетки на кожата, соодветно. И двaтa во најголем број случаи може да се излечат.

Меланомот, третиот најчест тип на рак на кожата, започнува во меланоцитите. Од сите видови на рак на кожа, меланомот е причина за најмногу смртни случаи поради неговата тенденција да се шири на други делови од телото, вклучувајќи ги и виталните органи.

Застапеност на меланомот

Меланомот на кожата е 17-ти најчест карцином кај населението во светот, 14-ти најчест карцином кај мажите и 14-ти најчест карцином кај жените.

Од 5 случаи на сите видови на рак на кожа, 1 случај е меланом. Вкупно 331 722 нови случаи на меланом на глобално ниво (179.953 мажи, 151.769 жени) и 58.667 смртни случаи на меланом (33.160 мажи, 25.507 жени) имало во 2022 година. Големи географски варијации во инциденцата постојат низ земјите и светските региони, со најголема застапеност меѓу мажите (42 на 100.000 мажи) и жените (31 на 100.000 жени) во Австралија/Нов Зеланд, проследено со Западна Европа (19 на 100.000 и за мажи и за жени), Северна Америка (18 на 100.000 мажи, 14 на 100.000 жени) и Северна Европа (17 на 100.000 мажи, 18 на 100.000 жени). Меланомот продолжува да е редок во повеќето африкански и азиски земји, со стапка на инциденца вообичаено помала од 1 на 100.000 население.

Ако продолжи досегашниот тренд на појава на меланомот, се проценува дека бројот на нови случаи од меланом ќе се зголеми на 510.000 и на 96.000 смртни случаи до 2040 година.

Меланомот е почест кај мажите отколку кај жените во повеќето светски региони, но, оваа состојба се менува кога е во прашање возраста, при што стапките кај жените ги надминуваат оние кај мажите на возраст помала од 50 години. Иако ризикот од меланом генерално се зголемува со возраста и инциденцата е поголема кај постарото население, меланомот е меѓу најчестите видови на рак кај адолесцентите.

Во Р.С.Македонија во 2023 година вкупниот бројот на умрени од други малигни неоплазми на кожа е 46 со стапка на морталитет од 2.5/100 000 население, додека бројот на умрени мажи изнесува 33 со стапка на морталитет од 3.6/100 000 мажи, а бројот на умрени жени е 13 и стапка на морталитет 1.4/100 000 жени. Од меланом во 2023 година умреле 55 лица со стапка на морталитет од 3.0 на 100 000 жители, од кои 41 се мажи, а 14 се жени. Стапката на умрени мажи изнесува 4.5 на 100 000 мажи, а стапката на умрени жени 1.5 на 100 000 жени.

Каде на телото може да се појави меланом?

Меланомот може да се појави на сите делови на телото, како на деловите кои се константно изложени на сонце, така и на деловите кои се заштитени со облека. Меланомот може да се појави дури и на очите и внатрешните органи.Кај мажите меланомот се појавува најчесто на трупот, додека кај жените, најчесто се јавува на нозете. Поттипот на малигнитетот може да влијае на тоа каде туморот ќе се развива:lentigo меланомот е почест на лицето, додека акралниот лентигинозен меланом е почест на дланките, стапалата или на ноктите.

Кои се знаците на меланом?

Промената на вашата кожа е најчестиот знак за рак на кожата. Разговарајте со вашиот лекар ако забележите промени на вашата кожа, како што е нов израсток, рана што не зараснува, промена на стар израсток или некоја бемка да има некој од ABCDE знаците на меланомот.

Конкретно за поставување рана дијагноза за меланомот се користи правилото АBCDE:

A.   Асиметрија: Дали бемката има неправилна форма со два дела кои изгледаат многу различно?

B.   Граница: Дали границата е неправилна или назабена?

C.   Боја: Дали бојата е нееднаква?

D.  Дијаметар: Дали бемката е поголема од големина на грашок?

E.   Развој: Дали бемката се променила во текот на изминатите неколку недели или месеци?

Стадиуми намеланом:

• Стадиум 0 (Melanoma in situ): Меланомот е само во горниот слој на кожата (епидермисот).

• Стадиум I: Примарен меланом со низок ризик, без докази за ширење. Воoвој стадиум меланомот лекуван оперативно во најголем број случаи има позитивен исход.

• Стадиум II: Присутни се карактеристики кои укажуваат на поголем ризик од повторување, но нема докази за ширење.

• Стадиум III: Меланомот се проширил на соседните лимфни јазли или соседната кожа.

• Стадиум IV: Меланомот се проширил на подалечните лимфни јазли или кожа или се проширил на внатрешните органи.

Фактори на ризик за појава на меланом:

- прекумерно (неконтролирано) изложување на сончево зрачење (професија или хоби)

-   пигментираност на кожата, односно лица со светла кожа

-   возрасни над 50 години

-   лица со над 50 бемки

-   меланом во фамилијата

-   личен податок за меланом

-   изгореници од сонце

-  интензивно сончање во краток временски период (на одмор), или  „викенд“ сончање

-   користење на солариум

-   зрачна терапија

-   ослабен имунитет: од хемотерапија, по трансплантација на органи, кај ХИВ/СИДА болни.

Спречи го ракот на кожата

Ракот на кожата може да се избегне,бидејќи главниот фактор на ризик, изложеноста на УВ зраци, може да се намали со промени на однесувањето и изложувањето на сонце.

Носење заштитна облека, избегнување на изложеност на директна сончева светлина во интервал помеѓу 10 и 15 часот во денот, во текот на летото (кога УВ зрачењето го достигнува својот врв), засолнување под сенка и редовно нанесување на крем за сончање се главните препорачани мерки за заштита од УВ зраците.

Постојат различни видови на изложување на сонце:

1. Инцидентно изложување на сонце - време поминато на отворено во сончеви денови за време на рутински дневни активности.

2. Рекреативно изложување на сонце - време поминато во уживање во рекреативни или спортски активности на сонце.

3. Изложеност на сонце на работното место - време поминато на работа на отворено (земјоделци, рибари, чувари, поштари, работници на одржување итн.).

4. Намерно изложување на сонце - време поминато надвор со цел да добие потемен тен.

Лицата со сини очи, црвена или руса коса, со пеги на кожата инежен тен кој лесно гори на сонце, се најризичниза појава на рак на кожа.

Треба да се посвети посебно внимание на заштита на децата бидејќи прекумерното изложување на сонце за време на детството го зголемува доживотниот ризик од рак на кожата.

Примарната превенцијазначи спречување на појава на болеста и се состои главно од ограничување на изложеноста на УВ зраци.

Секундарната превенцијазначи откривање на рак на кожата во неговата најрана фазакога може успешно да се лекува. Ова значи редовно самопрегледување, познавање на сопствените фактори на ризик и редовно посетување на дерматолог за преглед на кожата.

Препознај го твојот тип на кожа

Твојот тип на кожа е определен од различни карактеристики, како што се бојата на косата или светлината на тенот. Има четири различни типови на кожа:

Тип на кожа 1:

-Светла кожа, често со пеги

-Руса или црвена коса

-Сини или зелени очи

-Кожата е исклучително чувствителна на сонце, секогаш гори и не потемнува.

Тип на кожа 2:

-Светла кожа, но малку потемна од типот на кожа 1

-Руса до темно руса коса

-Сини очи

-Кожата е исто така чувствителна на сонцето, полека потемнува и е склона на изгореници.

Тип на кожа 3:

-Малку потемен тен

-Темно руса до кафеава коса

-Различни бои на очите

-Кожата е малку чувствителна на сонцето, лесно и брзо потемнува, добиениот тен трае долго време.

Тип на кожа 4:

-Светло-кафеава кожа

-Косата е темно кафеава или црна

-Темни очи

-Кожата е цврста (јака), потемнува брзо и длабоко, потемнувањето трае долго време.

Самопреглед на кожа

Направи самопреглед на кожата еднаш месечно со помош на огледало:

Твојата контрола треба да го опфати целото тело, напред и назад, со посебено внимание на деловите изложени на сонце.

Запомни, понекогаш симптомите на канцер на кожа можеш да ги почувствуваш полесно отколку да ги видиш. Помини со рацете по кожата на целото тело за да провериш.

Прегледај го лицето, вклучувајќи го и носот, усните, усната шуплина и ушите.

Прегледај го скалпот, користи чешел за да ја делиш косата на слоеви. Ако немаш многу коса, не заборавај да го прегледаш целиот скалп многу темелно.

Прегледај ги дланките од предната и задната страна, помеѓу прстите и ноктите.

Потоа фокусирај се на вратот, стомакот и градите  (жените треба добро да го прегледаат делот под дојките).

Подигни ја ракатаза да ја провериш надлактицата и пазувите.

Со помош на мало огледало во големо огледало прегледај ги тилот, рамењата, грбот и задниот дел на бедрата.

Провери ги задникот и задниот дел од нозете. Заврши со проверка на стапалата.

Кои се следните чекори

Ако забележиш сомнителна лезија, важно е да ја провери лекар или по можност дерматолог што е можно побрзо.

Ракот на кожата може да се третира, а раната дијагностика ги прави шансите за целосно закрепнување многу големи.

Кога третманот е одложен, состојбата се влошува, а во некои случаи може да доведе до деформитети, компликации, па дури и смрт.

Не дозволувај одложувањето на посета кај лекар да ги намали твоите шанси за позитивен исход.

Златните правила се:

Не го игнорирај, надевајќи се дека ќе помине.

Не чекај да видиш како ќе се развива или да го лекуваш сам.

Не претпоставувај дека не е ништо сериозно.

Немој да мислиш дека не е приоритет.

И пред сè, не плаши се да го посетиштвојот лекар или дерматолог.

  Текстот е превземен од https://iph.mk/mk/news/index/1546?cookieS=1

Подготвил: Д-р Петар Пецев - Спец. по Социјална медицина и јавно здравје

ЈЗУ Центар за јавно здравје - Струмица

ЕВРОПСКА НЕДЕЛА НА ИМУНИЗАЦИЈАТА – 2025

Европската недела на имунизација е иницијатива предводена од Светската здравствена организација (СЗО) за подигање на свеста за виталната улога што ја игра имунизацијата во спречувањето на болести и заштитата на животот.Секоја година, традиционално се одбележува последната недела од април. Нејзината цел е да ја подигне свеста за важноста на имунизацијата во спречувањето на болести и унапредувањето на здравјето.

Вакцините претставуваат едно од најголемите достигнувања во историјата на медицината и во јавното здравство, a вакцинацијата е една од најисплатливите здравствени инвестиции.Достапни се повеќе од 30 различни вакцини кои може да спречат повеќе од 30 опасни по живот болести и инфекции, помагајќи им на луѓето од сите возрасти да живеат подолг и поздрав живот.

Клучните причини зошто вакцинацијата е важна:

Спречува болести: Вакцините ги штитат поединците од сериозни, а понекогаш и од смртоносни болести, како што се мали сипаници, детска парализа, хепатитис, грип, тетанус. Со стимулирање на имунолошкиот систем, вакцините му помагаат на телото да ги препознае и да се бори против специфичните патогени без да предизвикаат болест. Се проценува дека вакцинацијата спречува 3,5-5 милиони смртни случаи секоја година, од болести како дифтерија, тетанус, пертусис, грип и мали сипаници.

Ја штити заедниците: Кога голем процент од населението е вакциниран, се создава колективен имунитет, кој ги штити оние кои не можат да бидат вакцинирани (на пр., мали деца кои не ја достигнале возраста за да може да се вакцинираат, лица кои имаат контраиндикации за вакцинација или оние со компромитиран имунолошки систем). Ова помага да се намали ширењето на болестите и да ги штити ранливите категории.

Ги искоренува болестите: Вакцините доведоа до искоренување на болести како што се големите сипаниците и се неопходни во напорите за елиминирање на други болести, како што е детската парализа. Пет од шест СЗО региони се сертифицирани како „ослободени од полио“, вклучително и нашата земја. Ендемска трансмисија има само во Авганистан и Пакистан. Но, се додека не се прекине трансмисијата на полиовирусот и во овие земји, за сите земји има ризик од импортирање на вирусот. Широките кампањи за вакцинација можат да го спречат ширењето и повторното појавување на опасни заразни болести.

Ги намалува трошоците за здравствена заштита: Вакцинацијата помага да се намали финансискиот товар врз здравствените системи со спречување на скапи третмани, хоспитализации и долгорочни компликации поврзани со болести што може да се превенираат со вакцинација.

Спречува епидемии: Со одржување на висока покриеност со вакцинација, ризикот од епидемии на вакцино-превентабилни болести е минимизиран. Ова е особено важно за спречување на ширењето на високо контагиозниболести како што се малите сипаници и големата кашлица, кои можат да имаат сериозни последици за децата и ранливите лица.

Глобално влијание: Вакцинацијата е клучна за глобалната здравствена безбедност, бидејќи заразните болести не почитуваат граници. Имунизацијата на населението низ целиот свет помага да се спречи ширење на болести низ земјите и континентите, придонесувајќи за контрола на глобалните пандемии.

Вакцинацијата е основа на современото јавно здравје и не само што ги штити поединците, туку и ги зајакнува заедниците, спречува повторно појавување на болести и обезбедува поздрава иднина за сите.

Текстот е превземен од https://www.iph.mk/mk/news/index/1539?fbclid=IwY2xjawKJThlleHRuA2FlbQIxMABicmlkETFnRE5UT2t1VzdrSzVoWFpwAR6soCa0IS3l95z95AQ9axw-9zDO9SGbBwzF5H3A76NyuOOE7Erh5GgCGtclXg_aem_dK-bENY9nB6jr6X4AOsUKQ

Подготвил: Д-р Марија Миткова Божинова - Специјализант по Епидемиологија

Отсек по Епидемиологија при ЈЗУ Центар за јавно здравје - Струмица  

„Здрави почетоци, надежна иднина“

На 7 април 2025 година, го одбележуваме Светскиот ден на здравјето, со фокус на најважниот темел за секое општество – здравјето на мајките, новороденчињата и децата. Светската здравствена организација (СЗО), под мотото „Здрави почетоци, надежна иднина“, започнува едногодишна глобална кампања која ги повикува владите, заедниците и сите нас да преземеме конкретни чекори во поддршката на мајките, новороденчињата и децата уште од најраните моменти во животот, помагајќи да создадеме сигурна и надежна иднина. Имено, без сигурен почеток, нема сигурна иднина. Секој здрав живот започнува со стабилна бременост, безбедно породување и поддршка за мајките и новороденчињата во постнаталниот период. Затоа, главна цел на овогодинешната кампања е да се спречат смртните случаи и да се обезбеди долгорочно здравје и благосостојба на жените ширум светот. Во тој контекст, СЗО и нејзините партнери споделуваат едукативни материјали и корисни информации кои ќе бидат од голема помош во поддршката на здрава бременост, безбедни породувања и подобра грижа во периодот по породувањето, бидејќи квалитетната здравствена грижа не престанува со раѓањето на бебето, туку продолжува да обезбедува поддршка за мајката и детето во сите наредни фази од нивниот живот.

Зошто здравјето на мајките, новороденчињата и децата е приоритет?

Помошта и поддршката на секоја жена и новороденче да преживеат и да напредуваат е од клучно значење за градење на здраво општество. Сепак, податоците на глобално ниво се алармантни:

·         Речиси 300.000 жени годишно го губат животот поради компликации поврзани со бременост и породување.

·         Повеќе од 2 милиони бебиња умираат во првиот месец од животот, а илјадници други не преживуваат при породувањето. Ова значи дека на секои 7 секунди умира една мајка или едно новороденче од причини кои можат да се спречат!

·         Според тековните трендови, 4 од 5 земји се далеку од остварување на глобалните цели за намалување на смртноста кај мајките и новороденчињата до 2030 година.

Ова е повик за будење – време е за акција!

Слушање и поддршка на жените и семејствата – клуч за промени кон здрава иднина

За да ги смениме овие трендови, потребно е да ги слушнеме жените и семејствата, да ги цениме нивните искуства и да им обезбедиме здравствена грижа на високо ниво, особено во смисла на физичка и емоционална поддршка – пред, за време и по породувањето. Здравствените системи треба да бидат подготвени да се справат со бројните здравствени предизвици поврзани со мајчиното и новороденечкото здравје, како што се акушерските компликации, состојбите поврзани со менталното здравје, незаразните болести и планирањето на семејството

Дополнително, здравјето и правата на жените треба да бидат заштитени со закони и политики кои се грижат занивното здравје со цел да создадеме општество што вложува во иднината на секое семејство.

Цели на кампањата

Како можете да се вклучите?

Состојба во Северна Македонија: Предизвици и препораки за подобрување на здравјето на мајките и децата

На Светскиот ден на здравјето, нашата држава продолжува со своите заложби за унапредување на здравјето на мајките, новороденчињата и децаta, што и понатаму останува еден од клучните приоритети на јавно - здравствената политика. Сепак, и покрај постигнатиот напредок во последните години, продолжуваме да се соочуваме со сериозни предизвици кои бараат континуирани напори и решавање на структурни проблеми. Мајчината и доенечката смртност се намалени, но сè уште остануваат високи во одредени региони, особено во руралните и сиромашни подрачја на земјата, што укажува на потребата од понатамошни интервенции и мерки.

Програмата за активна здравствена заштита на мајки и деца во Република Северна Македонија е клучен механизам за справување со овие предизвици. Преку активности за рано откривање на болести и превенција, програмата има за цел да ги подобри здравствените индикатори преку унапредување на антенаталната и постнаталната грижа, неонаталниот скрининг, како и едукацијата за здрави животни стилови. Оваа програма не се фокусира само на медицинските аспекти, туку има за цел да обезбеди еднаков пристап до квалитетна здравствена заштита, со посебен акцент на ранливите категории на населението, како што се жените Ромки, жените од руралните средини и лицата без здравствено осигурување.

Програмата за активна здравствена заштита на мајките и децата е тесно поврзана со социјалните и економските услови. Сиромаштијата, ниската образовна структура и ограничениот пристап до здравствени услуги директно влијаат на здравствената состојба на мајките и децата. Без решавање на овие прашања, постигнувањето на целосен напредок во намалувањето на мајчината и доенечката смртност ќе биде тешко и ограничено. Затоа, за да се постигне вистинско подобрување на здравјето на овие групи, неопходно е да се усвои холистички и инклузивен пристап, кој ќе вклучи различни сектори и ќе се фокусира на решаваање на овие критични социјални детерминанти.

Северна Македонија, исто така, се соочува со предизвикот на ниската реализација на одредени активности во рамките на програмата. Иако во последниве години има напредок во сферата на здравствената едукација и превенцијата, многу од овие активности не се имплементираат на ниво кое би дало значајни резултати. Пример за тоа е нискиот процент на искористеност на бесплатните контрацептиви, кој изнесува само 16,5% во 2023 година, што укажува на недостаток на ефикасна комуникација и координација меѓу здравствените институции и целните групи, што води до нецелосно искористување на ресурсите. Дополнително, реализирани се само 13% од планираните бесплатни прегледи за жени кои претрпеле сексуално, родово базирано и семејно насилство, што го потврдува потребното засилување на интерсекторската соработка и обезбедувањето на подобра достапност на услугите. Во Општина Шуто Оризари, и покрај месечната стимулација од 15.000 денари за избраниот гинеколог, постои ризик од затворање на гинеколошката служба поради финансиска неодржливост. Овие предизвици покажуваат дека е неопходна дополнителна поддршка и подобро планирање за обезбедување континуирана и квалитетна здравствена заштита за ранливите групи.

Дополнително, за да се постигне напредок, потребно е да се подобри финансирањето на програмата, како и да се дефинираат јасни и реалистични буџетски потреби. Со тоа ќе се овозможи континуиран развој на активностите и намалување на долговите на здравствените установи. Планирањето на индикатори за успешност и редовната евалуација на резултатите ќе овозможат континуирана адаптација на стратегиите и ќе придонесат кон зголемување на транспарентноста и отчетноста на програмата.

Со продолжување на соработката меѓу Министерството за здравство, Фондот за здравствено осигурување и локалните самоуправи, како и зајакнување на партнерствата со невладиниот сектор, може да се обезбеди подобар пристап до здравствените услуги за најранливите групи на население. Исто така, потребно е да се вложува во континуирана едукација на здравствените работници и општата популација, со цел да се обезбеди навремена и соодветна грижа за мајките и децата.

Од особена важност за подобрување на грижата за мајките и децата е и зајакнувањето на патронажната служба. Патронажните сестри играат клучна улога во пружањето на домашна грижа за бремените жени, мајките, новороденчињата и децата, како и во едукацијата за здрави практики. Со редовни посети и мониторинг на здравјето на мајките и децата, тие помагаат во раното откривање на потенцијални здравствени проблеми и промовираат превентивни мерки. Зголемената поддршка и ресурси за патронажната служба ќе овозможат проширување на услуги, посебно за ранливите групи на население. Според последната анализа на трендовите во капацитетите и функциите на патронажната служба, некои од најголемите проблеми се поврзани со недостаток на кадри и ограничена опрема. Во 2023 година, бројот на патронажни сестри во Република Северна Македонија се намалил на 258, што е недоволно за да се обезбеди квалитетна грижа за сите мајки и деца. Ова се должи на прераспределувањето на сестрите во други здравствени служби, а главната причина за напуштањето на патронажната служба е преместувањето во други здравствени структури. Во контекст на овие предизвици, неопходно е да се вложат ресурси за зголемување на бројот на патронажни сестри и подобрување на опремата, што ќе доведе до подобрување на квалитетот на здравствената грижа. Ефикасната комуникација со јавноста, е исто така, клучна за успехот на патронажната служба, бидејќи зголемената свест и промоција на услугите што ги нудат патронажните сестри ќе доведат до нивна поголема искористеност.

Институтот за јавно здравје на Република Северна Македонија игра клучна улога во континуираната поддршка и промоција на здравјето на мајките и децата. Во оваа насока, институцијата редовно организира кампањи за одбележување на светски денови и недели поврзани со мајчинството и детското здравје. Со цел подигање на свеста и едукација на населението, се изготвуваат различни флаери, постери и информативни материјали кои ги промовираат важните аспекти на здравата бременост, правилното доење и грижата за новороденчињата.

Покрај тоа, Институтот за јавно здравје активно работи на поддршка на жените преку Центарот за советување „Инфо Бебе“. Оваа телефонска линија е активна секој вторник и четврток од 11 до 13 часот и нуди бесплатни препораки и совети на жените за здрава бременост, мајчинство и грижа за бебето. Препораките вклучуваат здрави животни навики, правилно консумирање на здрава храна, доење, хигиена на бебето, навремена вакцинација и други аспекти на грижа за бебињата. Сите информативни и едукативни материјали, вклучувајќи ги и водичите за доење, се достапни на веб-страницата на Институтот за јавно здравје, што овозможува лесен пристап за сите заинтересирани.

Имајќи го сето ова предвид, на Светскиот ден на здравјето не само што ја потврдуваме нашата посветеност на здравјето на мајките и децата, туку и ја истакнуваме потребата од заеднички напори и ресурси за постигнување одржлив напредок. Со инвестирање во здравствени услуги, едукација и поддршка на најранливите групи, можеме да обезбедиме најдобри услови за раст и развој на идните генерации. Тие не само што ќе растат во здрава средина, туку и ќе станат креатори на здраво и просперитетно општество.

Здравите почетоци не се само личен успех, туку и колективна одговорност и најголема инвестиција за подобро утре. Да вложиме во здравјето на мајките и децата денес, за да изградиме сигурна и здрава иднина за сите!

Текстот е превземен од https://www.who.int/campaigns/world-health-day/2025.

              Подготвено: Д-р Петар Пецев - Специјалист по Социјална медицина и јавно здравје

                                    ЈЗУ Центар за јавно здравје - Струмица